جوان عزەت
مرۆڤ، د سرۆشتێ خوە دا ژ هەستا هزری و ئەدەبی فێردبیت. ئەڤ هزرە ب رەنگێن جۆدا جۆدا ل سەر پرسیار، حەز، ئارەزۆ و زانینا نەپەنیان دەرباز دبیت. د كوكا ڤان نهێنیان دا تایبەتمەندیا كەسان ئاستەكێ جیاواز بۆ خوە دبینت. ب تایبەت د رووبەروبوون و تێگەهشتنا بیاڤێ مادی، مانەوی دا. ژ بەر هندێ دەمێ ئەدەبیات دەركەڤتی هێنگێ هزرا مرۆڤی خورت بوو.
ئەگەر ل سەر رێپیڤانا ئەدەبی راوەستین دەمێ بنگەهێ ئەدەبیاتێ پەیدابووی، كا ب چ شێواز مرۆڤی سەرەدەری دگەل دا كر! هینگێ ئەدەبیات بوو، پشكەك ژ خواندن و زانینا كەلتوری. پشكا دی ژ نڤشێ نڤیسنێ پەیدابوو، پاشان ئەدەبیاتێ چەند بنەما و چەمك ب خوە ڤەگرتن. ئها ئەڤی وێنەی بەرگەگێ مەزن خولقاندن. چونكو ئەدەبیات نە بتنێ لڤوكۆكێ دەست نیشاندكەت. بەلكو ب گەلەك ئاوازان، دكاریت سترانا خوە دناڤ خامەیێ ئایدولۆژیایێ دا ب ژەنینیت. لەورا ئەڤێ چەندێ سیمایێ مرۆڤی داچێكرن. پاشان گوهەرین و نێرین د سەردەریا ژیانێدا پەیداكرن. ژبەركو ژیان ب خوە تێكستەكێ مەزنە و تێكستێن ئەدەبی بەرهەم دئینیت. ل دیڤ وێ خواندنێ ئێدی ئەدەبیاتێ روناهی بەردا دناڤ ئاڤاكرنا ئەقلاندا و پرسیاران دەستپێكر. ئەرێ مرۆڤ چەند د گەردونیدا بوونەوەرەكێ ئازادە؟ یان دێ چاوان ب شێوەكێ ئازادانە هەلویست و بریارێن ژیانێ دەت! یان ئەڤ پرۆسسە چەند شیایە خۆیەتیا مێ راڤەبكەت؟ ئەرێ دەمێ ئەدەبیاتێ سەرهلدای ژنێ چەند خوە دناڤ ڤێ دایكبوون و ئەزمونێ دا دیت؟ واتە پێداچوون و خواندنێن جدی تێداهاتنە كرن.
ل ڤێرە پتریا كو وەچەرخانێن مەزن كەڤتینە دناڤ ڤێ ئەدەبیاتێدا، خواندن و تێهزكرنا هوزانێ/ شعرێ بوویە. چونكۆ دەستپێكا پەیدابوونا بیاڤێ ئەدەبی ل سەر دەستێ ئەحمەدێ خانێ هاتە چەسپاندن. ئها ل وی دەمی ڤی هوزانڤانی هەمی قالبێن كلاسیكیێن ئایدۆلوژیایێ شكاندن و ئایدیۆلوژیەكا نەتەوەی دناڤ شاكارا مەم و زینێ دا راگەهاند. پاشان جگەرخوین و گەلەكێن دی دناڤ ڤان شاكاران دا دەركەڤتن. دیارە هێنگێ شعرێ، لاپەرەكێ دی بۆ خامەیێ ژنێ درۆست كر. كو ئێدی پەیكەرێ پێكهاتا وێ د سێ پشكان دا هاتە لێكڤەكرن. ژ وان پشكان ژی ئێك: تیورێ هەست و روح بوونا ژنێ ب خامەیێ ئەدەبیاتێڤە هاتە جێهنشینكرن. یا دووێ: ژن د زاراڤێ ئەدەبی و ئایدیۆلۆژیایێدا گەهشتە سەنتەرێ باوەریێ یا سیێ: رەهەندێ ژنێ دئافراندنا سێ كوچكا سیاسی، جڤاكی و فەلسەفی دا هاتە تێركرن. واتە كەلتورێ ئەدەبیاتێ، بوو هێمایێ خێر و سنوورێن رەهەندان دناڤ جیهانا دونیایێ هەمی یێدا. بەلێ ل دەڤەرێ رەخنەیا ئەدەبی، جهێ خوە دناڤ شێوازێ هوزان گوتنێ و رومانێ گرت. لەورا دەستنیشانكرنا ئەڤی گەردوونێ ئەدەبی راستی و هشیاریا ژنێ ب خامەیەكێ خاڤ دناڤ ئەدەبیاتا كوردیدا پەیداكر. چونكۆ دارێتنا ناڤەرۆكا هوزانێ ب بەژن و بالا ژنێ دەستپێكر. واتە، ئەڤی شێوازی ژی فورمەكێ نوی دەربارەی روح و جەسەدێ نێر و مێیان دروست كر و پرسیار دناڤبەرا واندا ئازراندن. پاشان ئارمانج، ئارەزۆ و ئەنجام د ناخێ واندا پەیدابوون.
بنێرە تیرۆشك و شرۆڤەكرنا هێلا هوزانێ دكەڤندا، رەنگە پێناسەیا شعرێ دەربارەی ژنێ نێزیكی فەزایەكێ ب هێزێ مرنێ بوویە. چونكۆ هوزانڤانێ سەدێ بیستێ هەولدا ب ژان و دەنگێ شعری ژنێ ژ ڤەكولینێن كولەداری و چەوساندنێ رزگاربكەت. بەلێ مخابن ل ڤی سەردەمیدا ئەو خامەیێ ب پەرێ نازكبوونا ژنێ دهێتە نڤیساندن، هێلا د قلاچێ وەسفكرنا كەزی، هەست، عاتیفان دا. لەورا ژی ئێدی ژنێ ب تنێ خوە د بەرگێ نڤیساندن وبیروباوەرێن ئاشوپ بوون و فەرهەنگا هزرێن نەچارچوڤەكریدا جێبەجێكرن.
داویێ: ئەدەبیات نە هاتە چێكرن دا كو ب تنێ سیمایێ هوزانێ ب خوەڤەبگریت، ئانكو دەربرینێ ژ ئەستاتیكا ژنێ بكەت. بەلكو ئەوا د ئەدەبیاتێدا هاتیە دروستكرن بۆ شێوازێ هزركرنا ڤاكتەرەكێ ب هێز د دیتنا رێكخستن، پلان و بەرنامەێن سیستەمێ ژن، زەلام و تاكیدا. لەورا ب هەر جورە گوهەرینەكێ ئەڤێ ئایدلۆژیایێ زانستێن قالبی، ب گەلەك چەق و ئاسۆیێن ژیانا كومەلایەتی ڤە زێدەكرن. ب ئەنجام، ئەگەر ژن ئەدەبیاتێ ژ دویر دیراسەبكەت، دێ چەند خالەك دیاربن كو ژمارەیەكا هزرایە و گرێدای سیستەمێن جڤاكی، سیاسی، كومەلایەتی، ئابووری كەسی یە. هەتا وی ئاستی كو ملكەچ بوونا مرۆڤان ژ باوەرپێكرنا ئاشوپ و وەهمان ئاشكەرادكەت و ئەو چینێن دناڤ روشنبیریا ڤێ ئەدەبیاتێدا سەر هلددەن، ب گریمان شەنكستێ ژنێ مینا چینەكا دیاركری دناڤ جڤاكیدا، تێكهەلی خامەیێ یەكسانی و شرۆڤەكرنێ دكەت.
ليست هناك تعليقات:
إرسال تعليق