كانیێت بامەرنی

 

١-کانیکا ملا رەزا 

٢-بیارەشکێ (کانیەکا خوشا لێ)

٣-گەرێ (دکەڤیتە باکورێ روژئاڤایێ شیڤا ھرچا)

٤-کانیا سەرێ گەلی

٥-کانیا گیزێت جندیا

٦- کانیا گەرا ھەسن

٧-کانیبیکا

٨-سەروکانی

٩-کانیا قەشیلوی

١٠-کانیاتا

١١-کانیا دەحلی

١٢-کانیا عیندلبێ

١٣-کانیا گرێ سیدی - یا عەبدلایێ عەبێ یە

١٤-کانی گیسکێ

١٥) کانیا بەری

١٦) کانی سارکێ

١٧) ئینکەوکێ

١٨) کانیا برکا عەمەری

١٩) کانیا بەرقادیا

20) کانیا حسینی ل بنێ ئاقاری

21) کانیا شیڤا سیقالا

22) كانيا دارا رەقێ

23) کانیا کچولێ دکەڤیتا چهئ بەنداڤ لئ چئکری

 

رۆمانا ڤینزاخ یا رۆماننڤیس نیشان بامه‌رنی كه‌ته‌ به‌ر ده‌ستێ خوێنده‌ڤانان

پیروزباهیێ ل نڤیسه‌ر و كورێ بامه‌رنێ (نیشان بامه‌رنی) دكه‌ین ب هه‌لكه‌فتا ده‌ركه‌فتنا رۆمانا وی یا بناڤێ (ڤینزاخ) ژ چاپخانێ و هه‌ر كه‌سێ حه‌زا خواندنا وێ هه‌بیت دشێت ل په‌رتوكخانا خانی بده‌ست خوه‌ بێخیت.

ڤیناخ و ڤینزا دو ئەڤیندارێن شێت و شەیدا، ب رێیا ئەڤینا خوە ئەو ئەڤینا ژ مالبچووكێ وەلاتێ خوە دبە سێ ژیانێن كوردەواری ب تایبەت ل باشوورێ كوردستانێ هەر ژ تەقینا گوللەیا یەكەمین یا شۆرەشێ و هەیا دگەهە راپەڕینا سەرانسەری نیشان ددە.

ژیانا دەڤەرێن ل ژێر دەستهەلاتا شۆرەشێ، گوند و باژارێن داگیركری و كوردێن هاتینە دوورخستن و یێێن كو ل باژارێن سەردەستان دژین، دبنە ژیانا رۆژانە یا هەر دو ئەڤینداران. خوەشی و نەخوەشی، شاهی و بەهی، شەڕ و ئاشی و دادوەری و نەدادوەری دكەڤن ململانێ و هەموو د روها ئەڤینێ رە دەرباس دبن و ل سەر ئاخێ دمەین.

رۆژناما كه‌ڤروكا ژماره‌ 4 ل سه‌ر ڤى لينكى بخوينه‌ 

دا ژ راگەهاندنا ئەلەكترونی دەستپێبكەین!

  

عبدالرحمن بامەرنی

بوچی راگەهاندنا ئەلەكترونی؟ رەنگە بەرسڤا ڤێ‌ پرسیارێ‌ ئەگەرەك بیت كو ئەم بەردەوامیێ‌ بدەرئێخستنا ڤێ‌ رۆژناما ئەلەكترونی بدەین و بوچی نە، ئەڤرو نە بتنێ‌ كومەلگەهێ‌ كوردی، بەلكو جیهان هەمییا دبیتە گوندەكێ‌ بچووك و ئەگەر ئەم خوە دگەل ڤان گوهورینان نە گونجینین، ئەم دێ‌ د رێدا مینن، ئەڤە ئێك ژ سەدەهان بەرسڤان، جارێ‌ ئەم دێ‌ كورت دەینە بەر دەڤێ‌ داسێ‌ و دڤێ‌ نڤیسینا خوە یا كۆرتدا، هند ل سەر رولێ‌ رێنیشاندەر و بسپورەكێ‌ دەروونی یان سیاسیەكێ‌ رۆژەڤێ‌ شروڤە بكەت نا راوەستم، هندی دێ‌ ل سەر دیتنێن خوە وەك رۆژنامەنڤیسەك و گرنگیا راگەهاندنا ئەلەكترونی د مەدەنیكرنا جڤاكیدا، راوەستم.

 پێنەڤێت بابەتێ‌ ژ هەمیێ‌ كێمتر دان و ستاندن ل سەر دهێتەكرن، بابەتێ مەدەنیبوونێیە، ئەڤە د دەمەكیدا ئەم ژ هەمی تشتەكی دی زێدەتر پێدڤی ئازراندنا بابەتێن ژ ڤی جورینە، ئەگەر مێشكی دگەل پێشڤەچوونێن دی بەراورد بكەین، وەك بلندبوونا ئاڤاهیان، بەرفرەهبوونا باژێران، هەبوونا سەدان جورێن ترومبێلین نوی، تەكنەلوژیا نوی و پێشكەفتی د هەمی بوارەكیدا، لێ‌ مێشك وەك خوە و چ گوهورین ب سەردا نەهاتینە و هەمان عەقلیەتا سالێن هەشتیان و نوتان، هەمان عەقلیەتا باب سالاری، هەمان عەقلیەتا پەنابرن بۆ دەستهەلاتا عەشایری و هەمان عەقلیەتا مێشكەكێ‌ داخستی یێ‌ تەقەبوللا هیچ تشتەكێ‌ نوی نەكەت و هەولێن خوە گوهورینێ‌ ژی نەدەت. د عەقلیەتێن هوسان ژیدا، نە كومەلگەهـ دهێتە گوهورین و پێشكەفتنێ‌ بخوە ڤە دبینیت، نە زانینگەهـ دشێت زانستی بەرەڤ پێش ببەت و نە یاسا ژی دشێت رولێ‌ خوە یێ‌ دروست بگێریت و یاسا بۆ هەمی كەسان وەك ئێك نابیت. 

كەوسەر شەوكەت بۆ رۆژناما (كەڤروكا): ئوكتوبەرەك ژ مژێ، رۆمانەكە بابەتەكێ زورێ گرنگ ئازراندییە، ئەو ژی سەرنەكەفتنا بزاڤێن دیرۆكا كوردی ژ بۆ ئێكگرتن و دەولەتبوونێ!

دیدار: هەودان سەعید
رۆمانا (ئوكتوبەرەك ژ مژێ) رۆمانا دوویێ یا نڤێسەرا خامەژیر و وێرەك و ئازاد (كەوسەر شەوكەت)ێ‌ یە،  پشتی رۆمانا (مرن د زەنگا 12 دا)، رۆمانا وێ‌ یا نوی، ژ وان رۆمانایە كو بەری دەمەكێ كێم هاتیە بەلاڤكرن. دیرۆكا كوردان دیرۆكەكا كویر و دیر و دوبارەكریە ب هەمان شاشی، لەوما نڤێسەرێ ب رەنگەكێ جوان قارەمانێن رۆمانێ كرینە د خزمەتا وەلاتیدا ل دەما ب خەم خورێن وەلاتی و لێگەرێن فاكتەرێن شكەستنا بزاڤێن ئازادیخواز و نەتەوەیێن كوردی داناین. ل هەمبەر گۆتنێن ماكیاڤێللی ژبۆ ئێگرتنا ئیتالیا،  پێكولێن خانی كرین ژبۆ ئێكگرتنا میرێن كورد كرینە میناك، دیسان بزاڤێن میر بەدرخان پاشای و پەیمانا )قولپا( پیرۆز ژبۆ پراكتیزەكرنا گۆتنێن خانی ژ بو ئێكگرتنا میرێن كورد ل بیر ئیناینە و خواندەڤان دكاریت تێبگەهیت، كو ئەگەر كار ل سەر گۆتنێن خانی و دانایی و مفا ژ دیرۆكا مە یا دوبارەكری هاتبا وەرگرتن، دویر نەبوو ئەم كورد نها د قوناغەكا باشتر داباین. هەر دیسان نڤێسەرێ د هندری پاراگرافێن رۆمانێدا تیشك هاڤێتینە سەر ئازارێن كچ و ژنان د جڤاكێ كوردیدا، زێدەباری بابەتێ سەرەكی كو عەشق و ڤیانا وەلاتیە و بۆ پتر زانیاریان دەربارەی رۆمانێ ژبۆ خاندەڤانێن رۆژناما مە (كەڤروكا) مە ئەڤ دیدارە دگەل نڤێسەرا رۆمانێ كەوسەر شەوكەتسازكر و چەند پرسەك ئاراستە كرن وێ ژی ب دلەكێ بەرفرهـ بەرسڤا مەدا.
دێ ئێكەم پرس ژ ناڤێ رۆمانێ دەستپێكەین، بوچی ناڤێ رۆمانێ (ئوكتوبەرەك ژ مژێ) یە مەرەما تە پێ چبو ئەرێ پەیوەندی ب 16ی ئوكتوبەرا سالا 2017 ڤە هەیە؟
كەوسەر شەوكەتێ د بەرسڤێدا گۆت: نەخێر ناڤێ وێ چ پەیوەندی ب 16ئوكتوبەرا 2017 ڤە نینە، بەلكی ئەو ناڤ  ژ كومەكا ناڤێن دی یێن دەست نیشانكری هاتیە هەلبژارتن، ئەڤە گرێدای ناڤەروكا رۆمانێ بویە، پتریا رویدانێن وێ ل مەها ئوكتوبەرێ بوینە، ژ ئالیەكێ دی ڤە ئەو ناڤ یێ سەرنج راكێش بویە، دشیان دانە خاندەڤانی ب راوستینیت و هزربكەت كانێ ساخلەتێن  ئوكتوبەرێ چنە، كیش مەهە، سەقایێ وێ چەوایە! ئایا ئوكتوبەرێ و مژێ چ پەیوەندی دگەلك دا هەیە؟!

پێشه‌نگ

نڤیسین: هێڕش سه‌عید جه‌میل

پێشه‌‌نگ (الریادە): پێشه‌‌نگ رامانا وێ هاڤێتنا وی پێنگاڤێیه‌ یا كه‌سێ به‌ری ته‌ نه‌هاڤێتی. ئێكه‌م جار د ئه‌زمانێ فرنسیدا هاتی ل چه‌رخێ شازدێ لوی ده‌می وه‌كی رێبه‌ره‌كێ ب مه‌ترسیێ د ها‌ته‌ بكارئینان بۆ هه‌وێن كه‌شفكرنێ دهاته‌ بكارئینان. هه‌ره‌وه‌سا دیاردبیت كو ڤه‌كولینێت ته‌جریبی دبنه‌ ئه‌گه‌رێ كه‌شفكرنا باشترین ریك بۆ ئه‌نجامدانا كاری و ئێكه‌ ژ چارده‌ قاعیدین بۆ رێكخراوێت سه‌ركه‌فتی دهێته‌‌ دانان.

１. پێشه‌‌نگ پتریا جاران د پروسیسیت رێكخراوان دا دهێته‌‌ بكارێینان بۆ كریارا هه‌ڤڕكیێ دگه‌ل لایه‌نێ به‌رامبه‌ر بۆ هندێ بشیت به‌ری هه‌ڤڕكێ خۆ كاره‌كێ سه‌ركه‌فتیانه‌ ئه‌نجام بده‌ت یان به‌روڤاژی وێ بوو ریكخراوی ب نه‌رینی بزڤریت. هه‌روه‌سا كه‌یسكرنا ده‌لیڤا داكو بشێت ببیته‌ پێشه‌‌نگ.

２. پتریا جاران پێشه‌نگی دبیته‌ ئه‌گه‌رێ توشبوونا رێكخراوێ و ژناڤچوونا وێ ژبه‌ركو پتریا جاران ژینكه‌ه ئانكو (البیئە) دبیته‌ رێگر به‌رامبه‌ر رێكخراوێ یان هاڤێتنا پێنگاڤا رێكخراو دهاڤێژیت. چونكی دبیت ئه‌و مادده‌ یان ئه‌و خزمه‌تا رێكخراو پێشكێش دكه‌ت بۆ به‌كاربه‌ری ب ره‌نگه‌كی نه‌رینی بزڤریت و بیته‌ ئه‌گه‌رێ ژناڤچوونێ و مه‌ترسیی بكه‌ڤیته‌ سه‌ر رێكخراوێ. 

گرنگییا پشكداریێ د هەلبژارتنێن پەرلەمانێ عیراقێدا

ژیوار محەمەد عەلی

 دەنگدان ئەو كریارەیە یا كو دەستهەڵاتا دگوهریت و بڕیارێن سیاسی پەسەند دكەت و كورسیكێن پەڕلەمان و ئەنجومەن و دەستهەڵاتێ پڕ دكەت. تاكە رێیا دیموكراتییە بۆ دانان و گوهرینا پوستێن حوكمرانیێ. مە وەك مللەتێ كورد د هەلبژارتنێن پەڕلەمانێ عیراقێ دا گرنگیەكا مەزن یا هەی و گرنگی یا وێ د ڤێ گوتارێدا دێ ژبۆ خاندەڤانێن هێژا دەینە دیاركرن. 

وەك یا دیار دهەمی قوناغێن حوكمڕانیا عیراقێ دا، دژاتیەكا مەزن دگەل مللەتێ مە هاتیە كرن، د سەردەمێن كەڤندا ب شوڕەش و داستانا مە مافێن خۆ د پاراستن بەلێ بشتی شەرێ ئازادیا عیراقێ و حەتا نوكە مە نوێنەر د حكومەت و پەرلەمانێ عیراقێدا هەبووینە ژبۆ بەرگریكرنێ ژ مافێن مڵلەتێ كورد، هەرچەندە دڤان قوناغێن دیماهیكێ دا هەر زورداریەكا مەزن دهاتە كرن سەرەرای هەبونا پەرلەمانتارێن كورد یێن زیرەك و خودان شیان و ئێكرێزیا لایەنێن سیاسی یێن كوردی ل بەغدا، بەلێ ژبەر بێدادیا دەستهەلاتا عیراقێ و كێمیا رێژا كوردا د دەستهەڵاتێ و پەرلەمانی دا، بریار دهاتنە بجهكرن بێی رازەمەندیا كوردا. وەك ئەم دبینین ئەڤێ دژاتیێ گەلەك ئارمانج هەنە ژ وانژی نەمانا ناڤێ هەرێمێ و شكەستنا سیاسەتا كوردی و نەهێلانا باوەریێ دناڤبەرا حزبێن سیاسی یێن كوردی و جەماوەرێ كوردستانێ دا و خرابكرنا بوارێ ژیارا خەلكێ هەرێمێ ژ هەمی لایەكیڤە و گەلەك ئارمانجێن دی. بەلێ ئەم كورد دشێین بەرسڤا ڤێ چەندێ بدەین ب بەشداریەكا مەزن د هەلبژراتنێن داهاتیدا و دەنگێ خۆ بدەینە لیستێن كوردی و وان كەسێن كورد یێن مە باوەری ب شیانێن وان هەبن ژبۆ بەرگریكرنێ ژ مافێن كوردا نە لسەر بنەمایێ عەشیرەتگەری و مرۆڤایەتیێ.

نە هەر كەسێ ژ زانكویێ دەرچووبیت رەوشەنبیرە؟

بێوار داخاز 

هەیامەكە د ناڤ جڤاكێ مە دا رەوشەنبیرێن چوكەر مشەبووینە، جڤات ب ناڤێن وان تژیبووینە، شاشەیێن كەنالان ب دیدار، چاڤپێكەفتن و مێڤانكرنا وان مژیلبووینە. هەمان كەس جار دێ بینی شارەزایێ جڤاكییە، جار ژی بسپورێ ئابوریە، جار ژی شڕۆڤكارێ سیاسییە هەتا هندەك جاران شارەزایێ پەیوەندیێن ژن و مێرایە، هژمارا وان رەوشەنبیرێن چوكەر گەهشتیە ژمارەكا ئاشوپی، ئەگەر هەر ئێكی ژ وان  كەسەك بتنێ د جڤاكێ مە دا گوهوریبا، دا ئەڤ جڤاكە هەمی هێتە گهورین. 

ئەگەر، ئەم ژ لایێ زانستی لسەر ڤێ دیاردێ ب راوستین دێ بینین كو ئەگەرێ ڤێ چەندێ ژبو وێ یەكێ دزڤریت ئەم دروستی ژ رامانا رەوشەنبیر نە گەهشتینە، راستە تێت گۆتن كو (رەوشەنبیر ئەو كەسە یێ پیچەكێ ژ هەر تشتەكی دزانیت و هەمی تشتان ژ ئێك تشت دزانیت)، لێ دا كو ب درستی د رامانا رەوشەنبیر بگەهیت، دڤێت دەستپێكێ بزانین كەنگی و ل كیڤە رەوشەنبیر دەركەفتیە، نە هەر كەسێ زانكو ب دیماهیك ئینابیت ئەو رەوشەنبیرە، نە هەر كەسێ زانستەك بدەست خۆ ڤە ئینابیت رەوشەنبیرە، رەوشەنبیر رامانەكا دژی و دیتنەكا دویر بخۆڤە دگریت.  

 پرسا رەشەنبیران گەلەك یا هەستیارە، گرنگیەكا مەزن ل سەر ئاستێ جڤاكی و لوكالی دا یا هەی، ئەڤ پرسە پشتی داویا چەرخێن ناڤین ل سەرانسەری جیهانێ هاتیە ئازراندن و باسكرن، هەر ژ چەرخێ هەڤدێ چینەك (تەخەك) ل ئوروپا

ژن، د خامەیێ ئەدەبیدا

جوان عزەت

                                                                       

مرۆڤ، د سرۆشتێ خوە دا ژ هەستا هزری و ئەدەبی فێردبیت. ئەڤ هزرە ب رەنگێن جۆدا جۆدا ل سەر پرسیار، حەز، ئارەزۆ  و زانینا نەپەنیان دەرباز دبیت. د كوكا ڤان نهێنیان دا تایبەتمەندیا كەسان ئاستەكێ جیاواز بۆ خوە دبینت. ب تایبەت  د رووبەروبوون و  تێگەهشتنا بیاڤێ مادی، مانەوی دا. ژ بەر هندێ دەمێ ئەدەبیات دەركەڤتی هێنگێ هزرا مرۆڤی خورت بوو. 

ئەگەر ل سەر رێپیڤانا ئەدەبی راوەستین دەمێ بنگەهێ ئەدەبیاتێ پەیدابووی، كا ب چ شێواز مرۆڤی سەرەدەری دگەل دا كر! هینگێ ئەدەبیات بوو، پشكەك ژ خواندن و زانینا كەلتوری.  پشكا دی ژ نڤشێ نڤیسنێ پەیدابوو، پاشان ئەدەبیاتێ چەند بنەما و چەمك ب خوە ڤەگرتن. ئها  ئەڤی وێنەی بەرگەگێ مەزن خولقاندن. چونكو ئەدەبیات نە بتنێ لڤوكۆكێ دەست نیشاندكەت. بەلكو ب گەلەك ئاوازان، دكاریت سترانا خوە دناڤ خامەیێ ئایدولۆژیایێ دا ب ژەنینیت‌. لەورا ئەڤێ چەندێ سیمایێ  مرۆڤی  داچێكرن. پاشان گوهەرین و  نێرین د سەردەریا ژیانێدا پەیداكرن. ژبەركو ژیان ب خوە تێكستەكێ مەزنە و تێكستێن ئەدەبی بەرهەم دئینیت. ل دیڤ وێ خواندنێ ئێدی ئەدەبیاتێ روناهی بەردا دناڤ ئاڤاكرنا ئەقلاندا و پرسیاران دەستپێكر.  ئەرێ مرۆڤ چەند د گەردونیدا بوونەوەرەكێ ئازادە؟ یان دێ چاوان  ب شێوەكێ ئازادانە هەلویست و بریارێن ژیانێ دەت! یان ئەڤ پرۆسسە چەند شیایە خۆیەتیا مێ راڤەبكەت؟ ئەرێ دەمێ ئەدەبیاتێ سەرهلدای ژنێ چەند خوە دناڤ ڤێ دایكبوون و ئەزمونێ دا دیت؟ واتە پێداچوون و خواندنێن جدی تێداهاتنە كرن.

ئەرێ‌ سەروەری ل عیراقێ‌ مایە؟

رێنجبەر جەمیل شێخو  

ماموستایێ‌ زانكویا دهوك

مەرەم ژ سەروەریێ‌ ئەوە، بارودوخەكێ‌ یاسایییە ژبۆ دەولەتێ‌ ڤەدگەریت دەمێ‌ هەر سێ‌ پێكهاتەیێن وێ‌ پەیدادبن (گەل، وهەرێم، سیستەمێ‌ سیاسی). ئەڤ سەروەرییە پێكدهێت ژ دەستهەلاتان ژبۆ دەولەتێ‌ بەرامبەر تاكەكەسان د ناڤ سنوورێ‌ وێدا وبەرامبەر دەولەتێن دی ل سەر ئاستێ‌ دەرەكی. واتە پێدڤییە دەولەت دەستهەلاتا بلند بیت ل سەر ئاستێ‌ ناڤخۆیی ویا ئازادبیت درەفتاركرنێدا د كاروبارێن ناڤخۆییدا وخودان دەستهەلات بیت ل سەر هەر كەسەكی وهەر تشتەكێ‌ ل سەر ئاخا خۆ. هەروەسا ل سەر ئاستێ‌ دەرەكی پێدڤییە دەولەت یا سەربەخۆ بیت د رێڤەبرنا پەیوەندیێن خۆ یێن دەرەكیدا بێكو ملكەچی دەستهەلاتا دەولەتەكا دی ببیت. واتە نابیت ب هیچ شێوەیەكی دەولەت ل سەر ئاستێ‌ ناڤخۆیی یا بێهێز بیت بەرامبەر تاكەكەسان وهەروەسا نابیت بەرامبەر دەولەتێن دی یێن دەرەكی دەمێ‌ سەروەریا وێ‌ دهێتە تێكدان ژلایێ‌ وانڤە یا بێ‌ هەلوویست بیت. ئەڤە وسەرەرای ئەوێ‌ چەندێ‌ دەستوورێ‌ عیراقێ‌ یێ‌ سالا 2005، ئاماژە ب وێ‌ چەندێ‌ كریە كو عیراق وەلاتەكێ‌ سەربەخۆیە وخودان سەروەرییە. لێ‌ د كەتوارێ‌ پراكتیكی (واقع عملی) دا عیراقێ‌ وەك دەولەت سەروەریا خۆ ژ دەستدایە، ژبەركو ل سەر ئاستێ‌ ناڤخۆیی چەندین گروپ وكەسان هەنە دەولەتێ‌ هیچ دەستهەلاتەك ل سەر نینە، مینا ئەڤ گروپێن چەكدار دناڤ حەشدا شەعبیدا وهەروەسا ئەڤ كەسانێن بناڤێ‌ كەسانێن ئاینی هاتینە دناڤ مەیدانا سیاسەتێدا، بەلكو گەلەك جاران ئەڤ كەس وئەڤ گروپە د بنە هێرش بۆ سەر دەستهەلاتێن دەولەتێ‌. ول سەر ئاستێ‌ دەرەكی

ئایا سیستەمێ دكتاتوری یان دیموكراسی بۆ كوردستانێ یێ باشە؟

زەهرە ئیحسان رەمەزان

قوتابی ل پشكا سیاسی/ زانینگەها دهۆكێ

ل دەستپێكێ دڤێت بزانین دیموكراسی و دكتاتوری چیە؟ 

دیموكراسی وەكی ئەبراهام لێكولن دبێژیت: حوكمی گەلی ژلایێ گەلی بۆ گەلیڤە. دكتاتوری: رەنگە‌كێ فەرمانرەوایێ یە، كو دەستهەلات ب شێوەكێ رەها ددەستێ كەسەكێ بتنێ دا بیت. ئەگەر ئەم بەرێ خۆ بدەینێ دیموكراسی سیستەمەكێ گەلەك پێشكەفتیە و گەلەك دەولەتێت سەركەفتی ڤی سیستەمی بكاردئینیت. گەل ژی یێ ژێ رازییە، ژبەركو حوكمی گەلی و دیسان هەر بۆ گەلی دزڤریت، بەلێ پا ئەڤە بەس ل دەولەتێت رۆژئاڤا دا دهێتە دیتن، ژبەركو ل رۆژهەلاتا ناڤین رولێ گەلی دبن لیستا هەلبژارتنا نامینیت، چ مافێت وانا نەداینێ، ئەگەر ب كورتی رونكەم ل رۆژهەلاتێ (دیموكراسی ب رەنگەكێ دروست و ب هەمی رامانێت خۆڤە نەهاتیە بجهئینان)، لەورا ڤی سیستەمی ل دەولەتێت رۆژهەلات سەركەفتن ب دەست خۆڤە نەئینایە. ئەگەر ئەم بەحسێ سیستەمێ دیكتاتوری بكەین، ئەوژی سیستەمەكێ بێ حزب دهێتە دانان، ژبەركو دەستهەلات نە رەها یا د دەستێ كەسەكێدا، رولێ گەلی تێدا یێ بەرزەیە، ژلایەكێڤە ژی جورە تەك بریاری یا تێدا هەی، چ رولێ حزبا تێدا نینە.

یاسا و گرنگیا یاسایێ د كومەلگەهێ دا

پارێزەر/ ژێهات قادر سعید

ل دەستپێكێ ئەگەر ئەم پێناسەكێ بدەینە یاسایێ یاسا (یاسا پێكدهێت ژ كومەكا یاسا و رێسایا بو رێڤەبرنا ژیانا تاكە كەسا دكەمەڵگەهێ دا بشێوەیەكێ رێكخستی و ئەڤ یاسایە دهێتە جێبەجێكرن لسەر كومەلگەهێ و هاتیە دانان ژلایێ دەستهەلاتا یاسا دانانێڤە.

    

گرنگیا یاسایێ:

یاسایێ گرنگیەكا مەزن هەیە دناڤ هەر كومەلگەهەكێ دا پشتی یاسا هاتیە دانان ژیانا كومەڵگەهێ ب شێوەكێ جان و رێك و پێك برێڤە چوو و ژین و ژیارا خەلكی بەرەف پێشڤەچوونێ چوو، ئەگەر ئەم سەحكەینێ بەری دانانا یاسایێ گەلەك زولم و نەدادپەروەری د ناڤ كومەڵگەهێ دا هەبوو ژلایێ سەروك  هوزانڤە، هەر كەسێ بهێز با مافێ كەسێ بێ هێز دخار، گەلەك زوری ل مافێن وان هاتنە كرن. بەلێ پشتی یاسا هاتی و یاسا هاتیە دانان هەمی كەس وەك هەڤ بوون بەرامبەری یاسایێ بێ جوداهی، لەوما پێتڤیە ل سەر هەر تاكە كەسەكی دكومەلگەهێ دا یاسایێ بكەتە سەروەر و هەركەسەك بزانیت مافێ وی چیە و مافێ یێ بەرامبەری وی چیە، ل وی دەمی دێ مە كومەڵگەهەكا خوش و خوشگوزەران هەبیت. 

ئەگەر ئەم سەحكەینە هەر مللەتەكێ پێشكەفتی ئەگەرێ سەرەكی د پێشكەفتنا وان سەروەرییا یاسایێ یە لەورا ل سەر مەژی پێتڤیە ئەم هەمی یاسایێ ل بەرسینگێ خۆ بینین، ئەگەر ئەز خەلەتیێ بكەم یاسایەك هەیە دێ هێمە سزادان هوسا ئەم خەلەتیێ ناكەین و دێ پێشكەڤین و ئەگەرێ سەقامگێری و ئارامیا وەڵاتی یاسایە چونكە یاسایە رێكخستنێ دئێختە هەر كارەكیدا.

ئەشیرەتكرنا باژێڕان (میناك: بامەڕنێ)

كۆڤان ئیحسان 

وەكی زانایێت هەلشكاڤتن و ڤەدیتنا ئاڤەدانی و دیرۆكا كەڤن دبێژن: ل دەستپێكێ مرۆڤ هەمی وەكی ئێكبوون، بەلێ دەمێ لنێزیكی ئێكودو خڕڤەبووین وی وەختی هزرا مولككرنێ لدەف پەیدابوو، ئینا هەمی خەلك كەتنە دبن دەستهەلاتا كەسەكیڤە، ناڤی وی كەسی بوو سەركێش، پاشی دبن دەستهەلاتا ویڤە گەلەك تشتێن نوی چێبوون، مینا چاندن و خودانكرنا تەرشوكەوالی و پاشی خاندن و نڤیسین. مرۆڤ ژ قۆناغا دەستپێكی یا خارنێ بەر ب قۆناغا خڕڤەكرنێ چوو، پاشی باژێڕ چێبوون، سەخلەتێت باژێڕا ژی ئەون كو دڤێت شەرگەهێت بازرگانی و ئەدەبی و زانینێ هەبن، هەر ئێك خۆسەر وەكی خۆ بژیت بێكو ژیانا یێ بەرامبەری خۆ شەپرزەكەت.

دڤان سەد و پێنچی سالێت بۆریدا بامەڕنێ گەلەك سەخلەتێت باژێڕا هەبوون، وەكی:

１. شەرگەهەكێ زانینێ بوو، ل دەستپێكێ زانینا دینی مشە لێ دهاتە خاندن، هەم ل تەكیایا وێ ئەوا ل سالا ١٨٦٤ و پشتی نەمانا میرگەها بەهدینا هاتیە دانان، دیساڤە ل مزگەفتێت وێ، پاشی ل سالا ١٩٢٢ێ خاندنگەها فەرمی یا حكومی لێ هاتە دانان.

２. تەڤنێ خەلكی، خەلكێ بامەڕنێ تێكهەلیەكە ژ كۆمەكا ئەشیرەت و بنەمال و قەبیلە و خەلكێ هەر چار پارچێت كوردستانێ، زێدەباری مللەتێت دی مینا عەرەبا، ئەو چ سەخلەت بوون ڤی جهی ئەڤ رەنگێ مرۆڤا هەمی دناڤ پارچا ئاخا خۆدا د ڤەحەواندن، بێ خش هەكە باژێڕ نەبیت دێ یا ب زەحمەت بیت.

３. شەرگەهێ بازرگانی، ل دۆرانا بامەڕنێ مشە جهێت چاندنێ هەبوون، نەخاسمە ل ناڤ بەرواریا و دوسكیا متایەكێ مشە هەبوو، بامەڕنێ ئەو متا هەمی ل دەف خۆ كۆمدكرن و د هنارتنە دەڤەرێت دی، دەلیڤا وێ ژی ئەو بوو كو هەر زوی رێكا ترومبێلا گەهشتبوویێ، پاشی چەند دوكانێت تشتومشتا لێ هاتنە ڤەكرن.

چەوانیا پەیداكرنا رەوشەنبیریا سیاسی دناڤ خەلكێ مەدا

نەجلا محەمەد سەلیم سەعید

بابەتەكێ گرنگ و بەرچاڤە دناڤا جڤاكی دا كو پێدڤیە گرنگی پێ بهیتە دان، ژلایێ چاڤدێر و نڤیسەرانڤە و كاربكەن بۆ بەلاڤكرنا رەوشەنبیریەكا ساخلەم ل دەڤ خەلكێ مە، چاوانیا هزركرنەكا ساخلەم دەربارەی سیایەتێ و لایەنێن دی، ئەگەر ئەم بەرێ خۆ بدەینێ تاكین جڤاكێ مە تا ئاستەكێ بلند گەلەك ماییتێكرنێ دسیاسەتێ دا دكەن، لسەر دئاخڤن كو ئەڤەژی رەنگڤەدانەكا نەرێنی دروست دكەت ل دەڤ وان، ب تایبەت ئەڤ رەوشا نها یا هەرێمێ تێدا دبوریت خەلكێ مە تا ئاستەكێ بلند مژویلی وان لڤینانە یێن دهێنە كرن و گوتن؟ كو ئەڤە دبیتە ئەگەرێ هندێ پتر ئالۆزی دروست ببن لناڤاجڤاكی دا هەتا دگەهیتە هندێ كارتێكرنەكا خراب دكەتە سەر بارێ دەرونێ یێ وان، كو پتریا جاران تاكە كەسێ بەرەڤ حالەتێن نالەبار و خراب دبەت، كو دگەهیتە حالەتێ خۆكوشتنێ یان ئالۆزبوونا هزرێن وی كەسی ب كاروبارێن سیاسێڤە.
ئەڤ چەندە ژی وەل تاكە ‌كەسی دكەت، ژیانا وی یا رۆژانە گرێدان ب ژیانەكا پری و ئالوزی و ئارێشین بەردەوام یێن هزری و خراب بوونا بارێ دەرونی كو د هەمان دەمدا چ دەسهەلات نینن بۆ بەشداریكرنێ یان گوهۆرینێ، یا دیار د ڤی دەمیدا ئەگەر سەحكەینێ ل جها، پێشكەفتنا تەكنولوجیایێ، بگرە ژ تۆرێن جڤاكی و كەنالێن تەلەفزیۆنی ئەگەرەكێ مەزنە بۆ ڤەگوهاستنا دەنگوباس و رەوشا سیاسی برەنگەكێ بلەز و ئێكسەر بۆ سەر خەلكی، ڤێجا چ ئەڤ ڤەگوهاستنە یا راست و دروست بیت یان بۆ مەرەمێن تایبەت بیت كارتێكرنا خو دێ هەر هەبیت.

ناڤێ چەند فلیڤان و ئەو فلیێن (ابداع) وان كرین

ئالان یاسین

１.   قەلەمێ حبری: لویس ئەدیسون و ترمان یێ ئەمریكی لسالا ١٨٨٤.
２. دەبانچە: سەموێل كولت یێ ئەمریكی لسالا ١٨٣٥.
３. تەلەفوون: گراهام بێل یێ ئەمریكی لسالا ١٨٧٦.
４. رادیو: جوجلیل موماركونی یێ ئیتالی لسالا ١٨٩٤.
５. تەلەفزیون: جون لویجی بیرد لسالا ١٩٢٦
６. فرۆكە: ئاوارفیل...لبور رایت، برایێن ئێك یێن ئەمریكی لسالا ١٩٠٣
７. تانك ''دەبابە'' سیر ئارنیست سونیتون یێ برێتانی لسالا ١٩١٤
８. سەماعا نۆژداری: رینیە لینك یێ فەرەنسی لسالا ١٨١٨
９. هەیڤێن دەستكرد: بیتر كابیتزا و هەڤالێن وی یێن روسی لسالا ١٩٥٧
１０. ئاگر ڤەمراندن ''الحریق'' ئەلكسەندەر رولان یێ روسی لسالا ١٩٠٥
１１. كاغەزا كاربوونێ: وید جورج یێ برێتانی لسالا ١٩٠٦
１２. پێستركا لڤلڤۆك /المتحرك/ جورج هوبلز و جیمس رینو یێن ئەمریكی